Uzun ve köklü bir geçmişe sahip eski kitap sanatlarının başında gelmektedir. Aynı zamanda Hüsn-ü Hat olarak da bilinir. Cilt sanatlarında, tamamlayan, ahenk katan, güzellik kazandıran bir sanattır. Tezhip sanatı ve benzer diğer kitap sanatları; kitap sevgisi, okuma alışkanlığı, kitap toplama ve istinsah yoluyla kitap çoğalmayı teşvik etmesi yönünden önemlidir. 

Tezhip (tanım); Kitapların ve Hüsn-ü Hat murakkalarının kenarlarını boya ve yaldızlı süslemelerle tezyin etme işine denir. Bu işi yapanlara ise, Müzehhib denir. Arapça, altınlama anlamına gelse de yalnızca altınla yapılan işlere değil, toprak boyalar ile yapılan ince kitap tezyinatına da denir. 

Tezhipte Kullanılan Malzemeler

Altın: Başlıca kullanılan malzemedir. Bugün müzehhipler altını varaklar halinde hazır elde edebilir. Altının varak haline gelebilmesi için bir takım işlemlerden geçmesi gerekir.

Boya: Eskiden kullanılan boyalar, kök ve toprak boyalardan hazırlanırdı. Toprak boyalar Arap zamkı ile iki mermer arasında ezilerek toz haline getirilir, içine pekmez veya gliserin katılır ve zemin üzerine fırça ile tatbik edilirdi. 

 Fırça: Bugün samur kılından hazır fırçalar kullanılmaktadır. Eskiden kullanılan fırçaların, üç aylık kedinin ensesinden veya samurdan alındığı, ayrıca çulluk kuşunun ensesinden veya kanat ucundan alınan tüyler ile yapıldığı söylenmektedir. Fırçalar, kullanıldıkları yerlere göre adlandırılmaktadır; 

  1. Tahrir Fırçası, tahrir çekmek için kullanılır. Çok ince ve muazzam olmalıdır.
  2. Zemin Fırçası, zeminin büyüklüğüne, küçüklüğüne  göre kalınlıkları değişmektedir.
  3. Altın Fırçası, değişik kalınlıkları olan ve altın sürmede kullanılan fırçalardır, sarı ve yeşil altın için ayrı ayrı fırçalar bulunmaktadır.

Mühre: Tezhipte altın kullanıldıktan sonra parlatılarak boya görünümünden çıkarılır. Bu parlatma işleminde mühre kullanılır.

Kağıt: Kitap sanatlarında yazı malzemesi olarak kullanılan en eski kağıt, parşömendir. Daha sonra papirüs görülmüş ve zamanla yerini yavaş yavaş kâğıda bırakmıştır.

tezhipli kuranı kerim

Tezhipte Kullanılan Teknikler

Zemini Boyalı Klasik Tezhip: En eski kullanılan tekniktir. Alan iplikler veya ayrılma Rumileriyle paftalara bölünerek desen zemini tamamen boyanır ve kâğıt zeminden ayrılır. Tarihte zemin rengi olarak en çok, bedahşi - lacivert kullanılmıştır.

Zerenderzer Tekniği: Altın zemin üzerine, değişik ren ve tonlarda altın kullanılarak yapılır. Kelime olarak, altın üzerine altınlama anlamına gelse de, altın üzerine farklı renkteki boyalarda kullanılarak yapılan örnekleri bulunur.

Halakari Tekniği: Klasik tezhipten sonra gelen ve çok kullanılan tekniktir. İnce tarama veya gölgeli altın sürme tekniği ile yapılır. Yazma eserlerde, levhalarda, kenar suyu bezemesi olarak kullanıldığı gibi lake işçiliğinde de sevilerek kullanılmıştır.

Çift Tahrir Tekniği: Havalı veya Negatif Tekniği olarak da bilinir.  Olağanüstü fırça hâkimiyeti ve motif anatomisi gerektiren bir tekniktir. Motif detaylarını gösteren çizgilerin, arada eşit zemin boşluğu bırakarak, boyanması ile yapılır. Genellikle tığ, küçük alan bezemeleri ve büyük alan bezemelerinde yer alan iri motiflerden sonra kalan 2. veya 3. Bezeme ürünü olarak, boşlukları kaynaştırarak, doldurması için tercih edilir.