Tam ismi ile, Kitabu Fi Marifet El-Hiy'el El-Hendesiye. Böyle yazınca oldukça sıkıcı bir metine dönüşüyor gibi ama şiddetle sonuna kadar okumanızı tavsiye ediyorum kazanacağınız, okumaya harcadığınız zamandan çok daha değerli olacak. Bu el yazması, Bediu'z-Zaman Ebu'l-izz İsmail bin Er-Razzaz El-Cezeri tarafından, Diyarbakır'da yazılmış. İsmimin bu kadar uzun olduğunu düşünemiyorum bile. Biz bu bilim insanı Aristo, Arşimet isimlerini duyduğumuz kadar duymamış olsak da El-Cezeri ismi ile en azından, lise dönemlerinde falan karşılaştık. Asıl ilginizi çekeceğini düşündüğüm eserine geçmeden önce, El-Cezeri hakkında kısaca bilgi vermek faydalı olacak sanıyorum.
1106'da şimdiki Diyarbakır'ın, Cizre şehrinde doğmuştur. Artuk'lu hanedanının himayesinde sarayın Reis'ul Amal yani, baş mühendisi olarak çalışmıştır. İslam'ın altın dönemi olarak anılan dönemde yaşamış olan Müslüman bir bilim insanıdır. İlk robotu tasarlamış ve hayata geçirmiştir ayrıca sibernetiğin veya bir diğer adıyla, güdüm biliminin ilk adımlarını atan kişi olarak kabul edilmektedir. Tüm bunların dışında Leonardo da Vinci'ye de ilham kaynağı olduğu söyleniyor. Sibernetik ya da Güdüm Bilimi kısaca; canlı ve cansız tüm karmaşık sistemlerin denetlenmesi ve yönetilmesini inceleyen bilim dalıdır.
El yazmasına gelecek olursak, Diyarbakır'da yazılmış olup, 1206'da Artuk'lu hükümdarı olan, Nasreddin Mahmud'a sunulmuştur. Eserin isminin Türkçe karşılığı, “Hayal ve Tekniğin birleşmesiyle oluşan marifetler” dir. El yazmasının altı ana konusu vardır bunlar;
- Bölüm: Binkam denilen su saatleri ve çalışma sistemleri.
- Bölüm: Saraylarda ve mescitlerde kullanılan otomatik kaplar, hayvan ve insan şekilli maketler.
- Bölüm: İbrikdarlık görevi gören makineler.
- Bölüm: Fıskiyeler, kendi kendine müzik ve düdük çalan makineler.
- Bölüm: Kuyu ve ırmaklardan su çıkaran tulumbalar.
- Bölüm: Muhtelif saray hizmetini gören makineler, şifreli kilitler, oymacılık.
Eserde, her aletin şekli, renkli mürekkep ile ayrıntılı olarak çizilmiştir. Yazdığı kitabın bir nüshası (kopyası), Abbasi hükümdarına, bir nüshası ise Artuk'lu hükümdarına sunulmuştur. Bu kitapta Arşimet, Pisagor gibi Yunanlı bilimcilerin, mekanik ve matematiğine dayalı olarak, aletlerin çalışma yapısını ve biçimlerini ortaya koymuştur. Günümüzdeki bilgisayarın temelini oluşturan, teknikler kullanılmıştır. Günümüzde eserin, 5 adet kopyası Türkiye)de olmak üzere, 15 adet kopyası dünyanın farklı kütüphanelerine yayılmış durumdadır. Türkiye)de ki kopyalardan 4 adeti, Topkapı Sarayı Müzesinde, 1 adeti ise Süleymaniye kitaplığındadır. Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesinde bulunan nüsha, 1206 tarihli olup, el yazmalarının en eskisidir, kayıp, orijinal eserin nüshasıdır. Eserdeki yazılar, şekiller ve resimler, El- Cezeri tarafından yapılmıştır.
El-Cami Beyne'l-İlm Ve'l-Amel En-Nafi Fi Eş-Şınaa'til – Hiyel
Türkçesi, Mekanik Alet Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamaları.
El-Cezeri bu eserinde ön sözden başka, 50 adet şekil,55 adet çok ilginç buluş ve 15 adet farklı düzen yer alır. Eser altı bölümden oluşur;
Bölüm: Binkam denilen su saatleri, Finkan denilen kandilli su saatleri olup, nasıl yapılacağı hakkındaki bilgi 10 adet şekille anlatılmıştır.
- Bölüm: Mescitlerde kullanılan, otomatik içki kapları ve oyunlar.
- Bölüm: Hacamat ve ibrikdarlık yazan düzenlemeler.
- Bölüm: Fıskiyeler, havuz ve müzik otomatları hakkında düzenler.
- Bölüm: Kuyu ya da akarsudan su çıkarmaya yarayan tulumbalar ve kaldırma düzenleri hakkında, 5 adet şekil ile açıklama.
- Bölüm: Birbirleriyle ilişkisi olmayan düzenler, 5 adet şekil, bunlar çeşitli saray hizmetini gören makineler, şifreli kilitler, kasalar ve oymacılık.
El-Cezeri kitabında, 50 adet aracın çok ayrıntılı olarak tasarımını verir bunlar; su saatleri, mumlu saat, ibrik, eğlence amaçlı otomatlar, kan alma teknesi, fıskiye, kendinden ses çıkaran araç, suyu yukarı çıkarmaya yarayan araç, kilit, açı ölçer, kayık su saati, Amid Kentinin kapısı.
Yorumlar