Memluk Devleti'nin kendine özgü sanat anlayışını dönemin halıları üzerinden incelemek mümkündür. Genellikle koyu kırmızı, açık mavi ve açık yeşil renklerin hakim olduğu bu halılar; S  bükümlü ve Sine düğümlüdür. Memluk halılarında en dikkat çekici özelik olarak, halıların ortasında yer alan sekizgen madalyon, kompozisyonlu kartuşlar ve rozetlerden oluşan bordürler söylenebilir. 

Memluk halıları 16. yüzyıla kadar hem sultanlar için hem de batılı aristokratlar için oldukça değerli olmuş ve hatta tüm Avrupa ve Doğu ülkelerine ihracatı yapılmıştır. I. Selim’in Kahire’yi ele geçirmesiyle eski gücünü kısmen kaybetmiş olsa da yakın ülkelere halı ticaretinin devam ettiği görülür. Sözü geçen halılar Osmanlı etkisi altında Mısır’da dokunduğundan, döneme ait Memluk halılarından ayırmak için 19. yüzyılda araştırmacılar tarafından Kahire Halıları (Cairene carpets) olarak adlandırılmıştır.

Memluk Halı sanatı üzerine yapılmış çalışmalar çok kısıtlı olmakla birlikte sayılı kaynaklarda Memluk halılarının nerede dokunduğu tartışma konusu olmuştur. Bugün sizlere yurt dışında çeşitli müzelerde sergilenen Memluk halılarından örnekleri aktaracağım. Bu örnekler ile Memluk Devleti'nin sanata verdiği önemi, motiflerdeki zenginliği ve işçiliğin kalitesini izlemek mümkün olacaktır. Ayrıca belirtmek isterim ki, özellikle yabancı yayınlarda Memluk sanatı bir Arap sanatı olarak ele alınıp izah ediliyor, ancak Memluk'ler bir Türk devleti olup sanatları da Türk Sanatı içerisinde ele alınmalıdır. 

Memluk Halı Örnekleri

Sergilendiği Müze:  Metropolitan Museum

Envanter No: 41.190.263

Müzeye Geliş Nedeni:  1941 yılında George Blumenthal tarafından bağışlanmıştır. 

Tarih: 16.-17. Yüzyıl 

Ölçüleri: 149x140 cm.

Malzeme: Yün

Düğüm: Sine Düğümü 

Saçak Kısmı: alt 2.5 cm. Üst 1.0 cm. Yeşil Renkte

Tasvir: Kareye yakın dikdörtgen boyutlardaki halının tamamen restorasyon geçirdiği bilinmektedir. Genel görünüşte yeşil rengin hakim olduğu görülür. Kartuşlu geniş bordürden sonra ana zeminde büyük sekiz köşeli yıldız madalyon yer alır. Ana zeminin köşeleri dört yapraklı rozet motifi ile bezenmiştir. Merkezi madalyonun etrafını sekiz adet, küçük sekiz köşeli yıldız ve on altı rozet motifi çevrelemektedir. Yıldız madalyonun uçları şemsiye biçimli yaprak deseni ile dolgunlaştırılmıştır. Merkezi madalyonun içinde yer alan iç madalyonun etrafını, biri sivri yaprak motifli, biri şemsiye biçimli yaprak desenli olmak üzere iki bordür ile çevrelemektedir. İç madalyonda, geometrik formda göze benzeyen motifler ve diğer detayların oluşturduğu kompozisyon dört defa tekrarlanmıştır.

Sergilendiği Müze:  Museum of Fine Arts 

Envanter No: 61.939

Müzeye Geliş Nedeni:  Helen ve Alice Colburn Fonu ve Harriet Otis Cruft Fund tarafından bağışlanmıştır. 

Tarih: 17.yüzyılın ilk yarısı.

Ölçüleri: 279x269 cm.

Malzeme: Yün

Düğüm: Sine Düğümü 

Saçak Kısmı: Açık Sarı, Yeşil

Tasvir: Mavi zeminli geniş bordürde yeşil renkli kartuşlar ve aralarında kırmızı zeminli şemsiye biçimli yaprak desenli rozetler yer alır. Ana bordürün içinde ve dışında yeşil zeminli şemsiye biçimli yaprak desenli ince bordür vardır. Kareye oturtmak üzere, ana zeminin yan kenarlarına kırmızı zemin üzerine şemsiye biçimli yaprak desenli rozetler sıralanan ince iç bordürler eklemiştir. Ana zeminde; ortada sekiz köşeli yıldız madalyon olup etrafını sekiz adet sekiz köşeli küçük yıldız madalyon çevrelemektedir. Merkezi madalyonun köşebentlerinde yeşil renkli kareler olup ortalarına yuvarlak rozetler yerleştirilmiştir. Ana zeminin boşlukları dört yapraklı rozet motifleriyle bezenmiştir. Merkezi madalyon mavi renkli dilimli bordür ile çevrelenir ve bu bordürün içine kırmızı renkli şemsiye biçimli yaprak desenleri sıralanmıştır. Yıldızların ucu düğüm motifleriyle biten oklarla zenginleşir. Yeşil zeminli madalyonun ortasında iç madalyon olup, etrafını biri uzun sivri yaprak motifli, diğeri şemsiye biçimli yaprak desenli iki çember çevrelemektedir. Kırmızı zeminli dairesel iç madalyonun da merkezine şemsiye biçimli yaprak desenli rozet yerleştirilmiştir. Etrafında Mısır tasvirlerinde görülen göze benzeyen motif ve diğer detayların oluşturduğu kompozisyon dört kez tekrarlanır.

Sergilendiği Müze:  Textile Museum, Washington D.C.

Envanter No: R16.2.2.

Müzeye Geliş Nedeni:  1952’de George Hewitt Myers tarafından bağışlanmıştır.

Tarih: 16. yüzyılın ilk yarısı

Ölçüleri: 204.4x181.3 cm.

Malzeme: Yün

Düğüm: Sine Düğümü

Saçak Kısmı: 2 cm. açık yeşil

Tasvir: Halının ortasında restorasyon yapılmıştır. Ana bordur geniş olup; yeşil zemin üzerine kırmızı renkli şemsiye biçimli yaprak deseni sonsuz şekilde dolgulanmıştır. Ana bordürün iç ve dışında geometrikleşmiş kıvrım dal desenli san konturlu ince bordürler yer alır. Ana zemini kareye oturtmak üzere, alt ve üstte iç bordürler eklenmiştir. Kırmızı zeminli iç bordürler, stilize edilmiş bitki motifleriyle dolgulanmıştır. Ana zeminin ortasında sekizgenden gelişen sekiz dilimli merkezi madalyon ve köşelere sekizgen biçimli rozetler yerleştirilmiştir. Köselerdeki rozetler kırmızı zeminlidir ve içinde stilize edilmiş bitki motifleri görülmektedir. Stilize edilmiş göze benzeyen motif dört kez tekrarlanır. Merkezi madalyonu yeşil renkli geniş bir bordür çevirmektedir. Bordürün içi yirmi dört adet sekiz kollu yıldız motifiyle dolgulanır. Sonra kırmızı zeminli çıkıntılar içinde sekiz adet stilize edilmiş göz şekli tekrarlanır. Madalyonun merkezindeki dairesel iç madalyonun etrafını sarı konturlu mavi zeminli bordür çevirir. Bunun içinde stilize edilmiş bitki motifleri yer almaktadır. Dairesel iç madalyonda, sekiz köşeli yıldız merkeze yerleştirilmiştir. Etrafını kırmızı renkli uzun sivri yaprak motifi çevirmektedir.