Kıyafet-El İnsaniye Fi Şemail El-Osmaniye, 16.yüzyılda III. Murat döneminde yaşamış olan ünlü ünlü Şehnameci Seyyid Lokmân Çelebi bin Hüseynî al-Asûrî al Urmevî tarafından kaleme alınmıştır. Osmanlı sultanlarının özelliklerini anlatan ve ilk tarihi el yazma kitap olarak kabul edilen 1579 tarihli eserde, I. Osman’dan III. Murat’a kadar on iki Osmanlı padişahının, Nakkaş Osman tarafından yapılmış portreleri yer almaktadır.

Bir kimsenin saç, göz, kulak, el, ayak vs. gibi uzuvlarından ve dış görünüşünden onun ahlak ve karakter hususiyetlerini diğer bir ifadeyle zahirden batını vasıflarını tahmin ve tespit etmek olan ilme kıyâfet ilmi denilmiştir (Çelebioğlu 1979: 305). Kıyâfetnâme ise, kişilerin dış görünüşlerinden ahlak ve karakter yapıları hakkında çıkarılan yargıları konu alan eserlerin genel adıdır (Pala 2004: 273). 

Seyyid Lokman Çelebi esere besmele ile başlar, Hz. Peygamber’i, dört halifeyi ve III. Murad’ı övdükten sonra kitabın yazılış sebebini anlatılır. Mukaddime bölümünde kıyafet ilimi hakkında ayrıntılı bilgiler verilir. İnsan organlarının özellikleri ve anlamlarına yer verildikten sonra Osman Gazi’den III. Murad’a kadar toplam on iki padişah hakkında bilgileri, alt başlılar açarak ayrıntılı bir biçimde ele alır. Bu alt başlıklar padişahların doğum yılları, ne kadar yaşadıkları ve kaç yıl padişahlık makamında kaldıkları, nasıl tahta çıktıkları, seferleri, ölüm sebepleri ve hangi yaşta öldükleri gibi önemli bilgileri barındırır. Daha sonra padişahların karakteristik özelliklerini ve meziyetlerini anlatıp, dış görünüş ve huylarını tasvir etmiştir. Nakkaş Osman tarafından yapılan portrelere yer vererek bölümü sonlandırmıştır.

Padişahların tasvirlerinde genel olarak orta boylu, koyu ela gözlü, siyah ince kaşlı, iri dişli, seyrek sakallı, geniş alınlı, uzun ve kuvvetli kollu gibi sade ifadelere yer verilir iken bunun yanında süslü tasvirlerde bulunur. 

Örneğin; “koç burun, yiğitler gibi aşağı doğru çekik bıyıklar, yeni açmış sümbüle benzeyen gözler, servileri kendine köle eden boy, okyanusları yaran avuçlar, inci gibi iri dişler, bir kartalın gözleri gibi cesaret kıvılcımları saçan kuvvetli şahin bakışlı gözler, göğe asılmış yıldız elması gibi yuvarlak ve güzel çene, parlak güneşe pençe vurup parlak aydan haraç alıp Mars’ı ve Satürn’ü vergiye bağlayan güzellik nuru, nergis çiçeği gibi güzel göz, düşmanları mahveden bakış, altın telli kadife çiçeği kadar yumuşak sakal, ayın on dördünden daha parlak yüz, zambak çiçeğinin goncası gibi güzel burun, denizleri kuruma noktasına getiren dağları eritip muma çeviren heybet.” Bu betimlemeler abartılı ve olağanüstüdür.

Eserin bir bölümünde insanın organlarının özellikleri anlamları ile birlikte verilmiştir. Padişahların uzuv ve dış görünüşlerini bu bölüme göre belirleyerek, karakterlerini analiz etmeyi mümkün kılmıştır. Örneğin; geniş göğüs cesaretli olduğunu, koç burun mücadeleci olduğunu simgelemektedir. Bu genel betimlemelerin yanında padişahların kendine has belirleyici özellikleri de vurgulanmıştır. 

Kıyafet-El İnsaniye Fi Şemail El-Osmaniye'de yer alan Padişah Minyatürleri hakkında daha fazlası için, Padişah Minyatürleri Kıyafet-El İnsaniye Fi Şemail El-Osmaniye başlıklı makaleme bakabilirsin.

Çelebioğlu, Amil (177). Kıyâfe(t) İlmi ve Akşemseddinzâde Hamdullah Hamdî ile Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Kıyâfetnâmeleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi. 305-3048.

Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Divan Şiirleri Sözlüğü. İstanbul. Kapı Yayınları.