Anadolu Selçuklu devrinin önemli ilim merkezlerinden biri olan Karatay Medresesi, Konya Karatay ilçesinde yer almaktadır. Kitabesine göre H. 652 / M. 1251 yılında Sultan İzzeddin Keykâvus II. devrinde, Emir Celâleddin Karatay (Celaleddin Karatay bin Abdullah) tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde Çini Eserler Müzesi olarak kullanılan medrese, Alaeddin Tepesi’nin Kuzey yönünde yani şehrin merkezinde yer almaktadır. 

Türk-İslam mimarisinde bir gelenek olarak, vakfeden kişinin adı esere verilmektedir. Karatay Medresesi’nin adını, Selçuklu Devleti'nin en önemli devlet adamlarından biri olan Emir Celâleddin Karatay vermiştir.  Plan olarak kapalı avlulu medreseler içerisinde, kubbesi duvara oturanlar grubu içerisinde tasnif edilmektedir. Anadolu Selçuklu Dönemi Medreselerinin genel özellikleri ve plan tipleri hakkında daha fazla bilgi almak için Anadolu Selçuklu Dönemi Medreseleri başlıklı makaleme bakabilirsin. 

Konya Karatay Medresesi Plan Özellikleri 

Yapının ekseninde olmayan taçkapıdan kubbeli odaya ve avluya geçiş sağlanır. 12x12,10 m. ölçüleriyle kareye yakın planda olan avluda, kare bir havuz ve yuvarlak bir çanak ve kıvrımlı su yolundan oluşan bir su tesisi bulunmaktadır. Duvarlar, kubbe kasnağı ve kubbenin iç yüzeyi çini malzeme ile bezelidir. Kubbe merkezinde günümüzde camekânla kapatılmış tepe penceresi bulunmaktadır.  Avlunun batısında büyük bir eyvan yer alır. 

Vakfiyede medrese içerisinde mescitten söz edilmemesi ancak Osmanlı döneminde müderrisliğe ait bir imamet görevinin bulunması, medrese içerisinde bulunan iki basamak yükseklikteki ana eyvanın; yazlık dershane ve gerektiğinde mescit olarak kullanıldığını düşündürmektedir (Odabaşı, 2016: 262). Eyvanın her iki yanında kubbeli iki oda bulunur. Bu odalardan güneye konumlandırılan oda medresenin banisi olan Celâleddin Karatay’ın türbesidir. Türbe mekânı ile benzer mimari özelliklere sahip olan, günümüze kısmen ulaşmayan diğer odanın ise kışlık dershane olarak kullanıldığı düşünülmektedir. 

Avlunun diğer cephelerinde günümüze ulaşmayan öğrenci odaları sıralanmaktadır. Kalan izlerden anlaşıldığı üzere Kuzey, Güney ve Doğuya konumlandırılmış hücreler beşik tonoz ile örtülmüştür. Selçuklular döneminde kurulan medresenin Beylikler ve Osmanlılar döneminde de eğitime devam ettiği bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde ise 1935, 1952, 1953, 1957, 1988 ve 1993 yıllarında yapıda restorasyon çalışmalarının yaşandığı ve 1955 yılından itibaren Çini Eserleri Müzesi olarak hizmet verdiği belirtilmektedir (Kutlu, 2019: 519).

Konya Karatay Medresesi Taç Kapısı - Özellikleri

Selçuklu taçkapılarının en olgun örneği olarak nitelendirilen taçkapı, ana cephenin güney ucuna konumlandırılmasıyla dikkat çekmektedir. Anadolu Selçuklu mimarisinde genellikle cepheyi ortalayan şekilde inşa edilen taçkapılar görülür. Beden duvarlarından yüksek ve dışarı taşkın biçimde (Genişlik: 7.40 m. - Yükseklik: 8.5 m.) tasarlanan kapı, taş malzemeden yapılmış olup iki renkli mermer (gri-beyaz) ile yer yer kaplanmıştır.  

Taçkapının genel kompozisyonu;

Geometrik geçmelerden oluşan dış bordür, silmelerle hareketlendirilmiş 1.45 x 2.48 cm. ölçülerindeki giriş kapısı, lento ve söveler, giriş kapısının hemen üzerinde taçkapı genişliğinde (1.45 cm.) gri ve beyaz mermer malzemeden birbirine münavebeli olarak yerleştirilmiş levha bulunur. Kapıyı çevreleyen geniş bordüre yüksek kabartma tekniğinde, yirmi sekiz Hadis-i Şerif işlenmiştir. Hadis-i Şeriflerin etrafını, üstlerinde konik biçimde sonlanan ince bir bordür çevreler ve aralarında kalan boşluklara ise stilize yaprak motifleri yerleştirilmiştir. Tüm bu kompozisyonu çevreleyen, 10 cm. genişliğinde düğümlü zincirli bir bordür daha bulunmaktadır. Kavsara bölümünde yedi mukarnas sırası bulunmaktadır. Giriş kapısının iki yanına yivli, korinth başlıklı sütunceler yerleştirilmiştir. Sütuncelerin yanlarında ise birbirinin simetrisi olan, 151 x 340 cm. ölçülerinde iki farklı mermerin (beyaz-gri) geometrik düzenlemesiyle oluşturulmuş panolar bulunmaktadır. 

Konya Karatay Medresesi taçkapısının üst kısmında, İki farklı renkte mermer malzeme kullanarak oluşturulan düğümlü geçmeler vardır. Bu geçmeler ile kufi yazı oluşturulmuş ve Allah ve Muhammed lafzını içermektedir.  Ayrıca bu bölümde simetrik olarak yerleştirilmiş üç kabara bulunur. Mimar kitabesi bulunmayan yapının taçkapı tasarımı ve yapım tekniği aynı zamanda Konya Alaeddin Camii ile Aksaray Sultan Hanı’nın taçkapılarıyla benzer olması nedeniyle Konya Karatay Medresesi'nin mimarının Muhammed bin Havlan ed-Dımaşkî olabileceğini düşündürmektedir.  

Düz, Önder (2019). Konya Karatay Medresesi Süslemelerinin Desen ve Tasarım Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

Erdemir, Yaşar (2009). Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi, Konya: T.C. Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü.

Kutlu, Mehmet (2019). Mimari Bağlamda Konya Karatay Medresesi Üzerine Bir Değerlendirme. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. yy. Medeniyet Merkezi Konya (II), 515-544.